تمثّل ، تجسّد و تجلّی خدا در منابع یهودی ، مسیحی و اسلامی

ادیان ابراهیمی ؛ یهودیت ، مسیحیت و اسلام در بسیاری از آموزه ها مشترک هستند . مهم ترین وجه اشتراک آنها اعتقاد به توحید است . شناخت خدا ورابطه انسان با او از مسائل مهم الهیاتی در این سه دین است . یهودیان با این که به خدای یگانه و منزه از تجسیم معتقدند ؛ اما در عین حال تمثّل و ظهور خدا را به صورت انسان تأیید می کند. در عهد عتیق به ظهور خداوند بر ابراهیم و یعقوب اشاره شده است . مسیحیان علی رغم اعتقاد به خدای یکتا ، معتقدند خدای نادیدنی ، خود را با تابش در مسیح متجسّد ساخت. از نظر مسیحیان ، عیسی مسیح ، مکاشفه خداست در اسلام خداوند به عنوان واجب الوجود نامتناهی و یکتای بی همتا معرفی می شود . خدایی که نه به صورت انسان یا موجودی دیگر بر انسان تمثّل پیدا می کند و نه در کالبد بشری تجسّد می یابد ؛ اما در عین تنزیه از هرگونه صفت انسان وار به زیباترین شکل برانسان تجلّی می کند . دغدغه مهم ادیان ابراهیمی ، چگونگی رابطه خدا با انسان است . هر دینی متناسب با عصر خویش از این رابطه رمزگشایی می کند . دریهود خدا با تمثّل، در مسیحیت با تجسّد و در اسلام به شکل تجلّی با انسان رابطه پیدا می کند . در واقع این ارتباط در اسلام به کمال رسیده است . یعنی انسان در عین حال که انسان است ، مخلوق است و نه مولود . انسان کامل یا ولیّ خدا آینه بازتاب خداست . اگر چه خدا ، انسان نمی شود ولی انسان می تواند خدایی شود. با مطالعه کتاب مقدس ، قرآن کریم و روایات به نتایج زیر دست می یابیم : اساس دین یهود و مسیحیت مبتنی بر تنزیه حق تعالی است . بنابراین تعابیر انسان انگارانه در عهد عتیق و یا تعابیر دال برتجسّد مسیح در عهد جدید به دو شکل قابل توجیه است :اگر مراد این تعابیر،حقیقی باشد قطعاً نمی توان آنها را منسوب به پیامبرانشان دانست و احتمالاً مربوط به تحریفاتی است که درطی تدوین کتاب مقدس صورت گرفته است . درغیر این صورت باید به شیوه متکلمان برجسته یهودی و مسیحی این تعابیر را تفسیر مجازی نمود و به تأویل آنها پرداخت . مراد از تجلی خدا در منابع اسلامی، تجلی اسماء و صفات او در انسان کامل است . به عبارت دیگرانسان با بصیرت قلبی و نه با چشم سر می تواند خدا را درک کند . راه معرفت شهودی ؛ ایمان و عمل صالح ،اخلاص،سیر و سلوک معنوی ، بریدن از تعلقات و تنها دل بستن خداست . متون اسلامی؛ تمثل، تجسیم ، تشبیه و رویت را در مورد خداوند نمی پذیرد. واژگان کلیدی : تمثّل ، تجسّد ، تجلّی ، انسان کامل ، تأویل